بخش معدن یکی از عمده ترین بخش های تامین کننده مواد اولیه صنایع محسوب می شود، به طوری که ذخایر غنی مواد معدنی به عنوان یک امکان بالقوه می تواند نقش اساسی را در توسعه صنعتی کشور ایفا نموده و راهگشای بسیاری از معضلات خود کفایی صنعت کشور باشد. امروزه اهمیت نقش مواد معدنی در پیشبرد جوامع بشری در بخش های مختلف اقتصادی کاملا مشخص شده و به مثابه رشد و توسعه صنعتی به شمار می روند. ذخایر معدنی هر کشور از دو دیدگاه حائز اهمیت است؛نخست بهره برداری بهینه از ذخایر معدنی در جهت افزایش میزان تولید ناخالص داخلی که در نتیجه باعث افزایش درآمد سرانه یک کشور می شود و دوم تامین مواد اولیه بسیاری از صنایع داخلی که بالطبع فعالیت های آنها تاثیر عمده و مستقیم در استقلال صنعتی کشور خواهد داشت، در واقع می توان گفت که ذخایر طبیعی در کنار نیروی کار ماهر ،خمیرمایه اقتصاد یک جامعه را تشکیل می دهد به شرطی که بتوان مزیت نسبی موجود در این بخش را با تدبیر به مزیت رقابتی تبدیل کرد .
ساختار بخش معدن
در حال حاضر متولی بخش معدن و صنایع معدنی در ایران وزارت صنعت، معدن و تجارت است که از لحاظ ساختار سازمانی به سه بخش اصلی تقسیم می شود. حوزه ستادی، حوزه های تابعه و حوزه سازمان های استانی که در ۳۱ استان کشور مستقر هستند.راهبری بخش معدن کشور از وظایف اصلی در حوزه های ستادی، سازمانی و استانی این وزارتخانه است. بخش ستادی عمدتا مسئولیت سیاست گذاری، پشتیبانی، برنامه ریزی عملیاتی،نظارت،پایش وضعیت و رسیدگی به مسایل کلان بخش معدن را بر عهده دارد.
سازمان های تابعه نیز مسئولیت توسعه و اجرای سیاستها و برنامه های حاکمیتی در حوزه ماموریت خود را بر عهده دارند که این اقدامات با مشارکت بخش خصوصی و با به صورت مستقل توسط این سازمانها انجام می شود. سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) در حوزه معدن، مسئولیت اجرای سیاست های تعیین شده ازسوی وزارت می باشد. سازمان های استانی نیز با برقراری ارتباط نزدیک تر با واحدهای صنعتی و معدنی اجرای برنامه و سیاست های تعیین شده در سطوح استانی را بر عهده دارند. وزارت صنعت، معدن و تجارت با توجه به تنوع ماموریت خود مجوزهایی را برای کسب و کارهای حوزه های معدن صادر می کند که در این زمینه می توان به گواهی و پروانه اکتشاف ( شروع اكتشاف معادن)، پروانه بهره برداری معدنی و بهره برداری فعالیت معدنی اشاره کرد.
روند قانون گذاری برای معادن ایران
بخش صنعت و معدن در سابقه تاریخی خود ادغام ها و انفکاک های زیادی را تجربه کرده و دستخوش تغییرات بسیاری شده است. با انقلاب و برقرار شدن مشروطیت ایران در سال ۱۲۸۵ و پیدایش آزادی اندیشه ها، جمعیت و حزبهایی در کشور درخواست های خود را در مورد ملی کردن معادن بیان کردند. از سال ۱۲۸۵ تاکنون بیش از یک قرن است که صنعت کشور با قوانین و مقررات مدون سر و کار دارد و در طی این سال ها قوانین و مقررات مرتيا در حال تغییر و تحول بوده است. در سال ۱۲۸۵ برای اولین بار در سطح وزارتخانه ای، امور مربوط به صنعت و معدن به وزارت تجارت واگذار شد و در سال ۱۳۱۰ برای اولین بار اداره کل صناعت تشکیل شد و با تغییر و تحولات بسیار سرانجام از سال ۱۳۷۹ تاکنون با شکل و ساختار فعلی کار خود را ادامه داده است.
اولین قانون معادن (ایمیدرو) ایران در سال ۱۲۸۶ به تصویب مجلس شورای ملی رسید. این قانون در سال های ۱۳۳۱، ۱۳۱۷، ۱۳۳۹، ۱۳۵۸، ۱۳۱۳، ۱۳۷۷ و ۱۳۹۰ با توجه به شرایط زمانی مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفت و پس از آن تعدادی از مواد آن با اصلاحیه هایی روبه رو شد همچنین اصلاح آيين نامه اجرایی قانون معادن نیز در سان ۱۳۹۲ مورد تصویب شورای اسلامی قرار گرفت.
معرفی نهادها و دستگاه های مرتبط با بخش معدن و صنایع معدنی ایران:
وزارت صنعت، معدن و تجارت
تمام فعالیت های معدنی و صنایع معدنی کشور زیر نظر وزارت صنعت،معدن و تجارت انجام میشود.وظیفه تعیین سیاست ها ،برنامه اها و ضوابط فنی و اجرایی در بخش معدن و صنایع معدنی کشور بر عهده این وزارتخانه است.
بخش های مسئول و مرتبط با فعالیت های معدنی و صنایع معدنی در این وزارت عبارتند از :
الف) معاونت امور معادن و صنایع معدنی: این معاونت متولی اصلی بخش معدن کشور محسوب میشود.
ب)معاونت برنامه ریزی
دفتر سرمایه گذاری این معاونت ،ضمن تعیین الویت های سرمایه گذاری ،حمایت های لازم را برای سرمایه گذاری در طرح های معدنی ارائه میدهد.
ج) معاونت امور صنایع و اقتصادی
ارائه راهکارهای مناسب مالی و اعتباری برای سرمایه گذاری واحدهای صنعتی و معدنی و صنایع معدنی از جمله وظایف این معاونت است.
د) سازمان های صنعت،معدن و تجارت استان ها
سازمان های صنعت،معدن و تجارت که زیر نظر وزارت صنعت ،معدن و تجارت فعالت میکنند،مسئولیت اجرای قوانین ،مقررات و دستورالعمل های صادره از این وزارت خانه ،نظارت بر فعالیت های صنعتی و معدنی استان و هدایت و حمایت از آن ها را بر عهده دارند.
سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور :
این سازمان متولی تهیه اطلاعات پایه زمین شناسی در کشور و قرار دادن آن در اختیار سرمایه گذاران است. پایگاه داده های علوم زمین و پژوهشکده علوم زمین در راستای تحقق این هدف،سازمان را یاری میکند.
سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران :
این سازمان علاوه بر انجام فعالیت های معدنی بزرگ،وظیفه توسعه معادن و صنایع معدنی را از طریق تامین زیرساخت های مورد نیاز بخش خصوصی و یا مشارکت یا واگذاری تسهیلات اعتباری یا سرمایه گذاری در تامین ماشین آلات و تجهیزات مربوط به استخراج معدن و پروژه های رهسازی مانند انواع خطوط سنگ شکن،کارخانه آسفالت، بچینگ پلانت و … و یا حمایت از طرح های پژوهشی قابل سزمایه گذاری،بر عهده دارد.
اتاق بازرگانی،صنایع و معادن و کشاورزی ایران
اتاق بازرگانی،صنایع و معادن و کشاورزی ایران به عنوان یک مدنی در راستای توسعه پایدار کشور، وظیفه کمک به توسعه نظام اقتصادی و ارتقای جایگاه بخش خصوصی هدایت و ساماندهی فعالین اقتصادی کشور شویق و ترغیب سرمایه گذاری داخلی و خارجی و نیز گسترش مشارکت عامه مردم در فعالیت های اقتصادی را برعهده دارد. این اتاق به منظور ارایه خدمات بیشتر به سرمایه گذاران داخلی و خارجی در تمام استانها تشکیلات فراگیر اتاق های استانی و همچنین اتاق های ایران و سایر کشورها را تاسیس کرده است. واردات و صادرات کالا برای کلیه تجار آزاد نیست و تنها بازرگانانی می توانند مبادرت به ورود و صدور کالا نمایند که دارای کارت بازرگانی باشند. صدور کارت بازرگانی توسط اتاق انجام می شود و تنها برای آن دسته از بازرگانان که موسسه و یا شرکت خود را در دفتر ثبت تجارتی ثبت کرده باشد، صادر می شود.
